علم زبانشناسی و زیرشاخه های آن

علم زبان‌شناسی

تهیه کننده : سید رسول زهرائی
منبع: راسخون

زبان‌شناسی چیست؟

زبان‌شناسی می‌کوشد تا به پرسشهایی بنیادین همچون «زبان چیست؟» و «زبان چگونه عمل می‌کند؟» پاسخ گوید. برای نمونه، در این که «زبان آدمی با سامانه ارتباطی دیگر جانوران چه تفاوتی دارد؟»، «کودک چگونه سخن گفتن می‌آموزد؟»، «انسان چگونه می‌نویسد و از چه راهی زبان نانوشتاری را واکاوی (تحلیل) می‌کند؟»، «چرا زبانها دیگرگون می‌شوند؟» و جز اینها.کسی را که به بررسی‌های زبان‌شناختی می‌پردازد، زبان‌شناس می‌نامند. زبان‌شناس اگرچه باید آزمودگی گسترده‌ای در چندین گونه زبان داشته باشد، ولی، بایستگی و لزومی ندارد که به روانی به چندین زبان سخن بگوید. برای او مهم‌تر این است که بتواند پدیده‌های زبان‌شناختی را مانند سامانه واژه‌های یک زبان یا کارواژه‌های آن را کندوکاو نماید و بازبشکافد. او بیشتر یک مشاهده گر برون گرا و ورزیده‌است تا یک طرف گفتگو.دانش زبان‌شناسی شاخه‌های گوناگونی دارد. برخی از آنها از این قرارند: زبان‌شناسی سنجشی-تاریخی، دستور گشتاری، دستور زایشی، آواشناسی، معناشناسی و گونه‌شناسی زبان. عصب شناسی زبان و زبان شناسی بالینی نیز از شاخه‌های جدید زبان شناسی می‌باشند.
زبان شناسی یک علم اجتماعی است و زمینه های مشترکی با دیگر علوم اجتماعی مانند روان شناسی , انسان شناسی , جامعه شناسی و باستان شناسی دارد. این علم ممکن است بر رشته های دیگری از جمله انگلیسی , ارتباطات و علوم کامپیوتر اثرگذار باشد. زبان شناسی را میتوان به عنوان یک علم شناختی (Cognitive Science) معرفی کرد.همزمان با علم روان شناسی , فلسفه و علوم کامپیوتر (هوش مصنوعی AI) زبان شناسی هم به طریقه عملکرد مغز انسان ها می پردازد.
در بخش های بعد با نام بردن و شرح اجمالی شاخه های مختلف زبان شناسی خواهیم پرداخت.

تاریخچه زبان شناسی :

دانش زبان‌شناسی با کتاب دستور سانسکریت نوشته پانینی هندی آغاز گشت. پانینی در سده پنجم پیش از زایش مسیح دستور زبان بسیار پیشرفته‌ای نوشت.نوام چامسکی از زبان‌شناسانی است که نظریاتش انقلابی در این رشته به وجود آوردند. او معتقد است اصول و خصوصیات زبان در انسان ذاتی و «به طور ارثی برنامه‌ریزی شده» اوست و محیط پیرامون کودک تنها نقش محرک را برای یادگیری زبان مادری ایفا می‌کند. کودک مجموعه محدودی از اطلاعات را از محیط زبانی خویش می‌گیرد و خود قادر است ترکیبات جدیدی بسازد. نظریه‌پردازان پیش‌تر معتقد بودند زبان مادری تنها از راه شنیدن گفتار اطرافیان و به صورت اکتسابی وارد مغز کودک می‌شود.
نوام چامسکی از بانیان دستور گشتاری از مکتب امریکا میباشداما سردمدار اصلی این مکتب کسی نیست جز لیونارد بلومفیلد . دراین بین نباید سهم فردیناند دوسوسور را نادیده گرفت ک به عنوان پدرزبانشناسی نوین شناخته شده است زبلنشناسی که دستور گشتاری برگرفته ازنظریات اوست اهل فرانسه اما خود اونماند تا نتایج زحمات خودرا ببیند زحمت این کار به عهده شاگردان او بود که پس ازمرگش دست نوشته هاوگفته های اورا متشر کردند.
شاخه های اصلی این علم عبارتند از:
1) Phonetics (آواشناسی)
2) Phonology (واج شناسی)
3) Morphology (تاریخ تحولات لغوی)
4) Syntax (علم نحو)
5) Semantics (علم معانی)
6) Language Acquisition ( فراگیری و تحصیل زبان)
در ادامه به بررسی یکایک شاخه های نام برده خواهیم پرداخت.

Phonetics (آواشناسی):

Phonetics مطالعه ایجاد و ادراک صداهاست. در ارتباط با صدا های زبان است و این که چگونه صداها به صورت بند بند ایجاد میشوند و همچنین شنونده چگونه آن ها را دریافت میکند.
Phonetic ارتباط نزدیکی با علم صوت سناسی دارد و از تکنیک های مشابهی با صوت شناسی استفاده میکند.
آواشناسی شامل سه رشته ی زیر میباشد:
1) Articulator Phonetics : تولید صداهای گفتاری
2) Acoustics Phonetics : مطالعه فرایند تولید فیزیکی و انتقال و مخابره ی صداهای گفتاری
3) Auditory Phonetics : مطالعه فرایند ادراک صداهای گفتاری

Phonology (واج شناسی) :

Phonology مطالعه الگوهای صدایی یک زبان است و با سازمان دهی صداها در یک زبان ارتباط دارد که در واقع تغییراتی که در صداهای گفتار برای ایجاد کلمات به وجود می آید را بررسی میکند.

Morphology ( تاریخ تحولات گفتاری):

Morphology مطالعه تشکیل کلمات و ساختارهاست. Morphology در واقع به بررسی چگونگی قرار گرفتن اجزای کوچکتر کلمات برای ساخت واحدهای بزرگتر و قواعد حاکم بر این فریند میپردازد. عناصری که برای تشکیل کلمات در کنار یکدیگر قرار میگیرند, Morpheme نامیده میشوند. Morpheme کوچکترین واحد معنا دار یک زبان است. به عنوان مثال کلمه Cats از دو Morpheme , Cat و S جمع شکل میگیرد.

Syntax ( علم نحو):

علم نحو (Syntax) مطالعه ساختار جملات است و تلاش میکند که توضیح دهد بر اساس قواعد, چه ساختاری از نظر گرامری در یک زبان خاص صحیح است. این قوانین ساختاری اصولی را مشخص میکنند.
به عنوان مثال ساختار اصولی زبان انگلیسی به صورت فاعل – فعل – مفعول است مانند جمله زیر (John hit the ball ) فرایند دگر سازی به شما این امکان را میدهد که ساختاری متفاوت مانند (The ball was hit by John) را ایجادکنید.

Semantics (معناشناسی):

معنا شناسی (Semantics) علم مطالعه ی معناست و تلاش این علم بر آن است که توضیح دهد که چگونه معانی را درک میکنیم. و همچنین چگونه از این ادراک برای تولید جملات استفاده میکنیم. معناشناسی ارتباط گسترده ای با علم منطق در فلسفه دارد.

Language Acquisition ( تحصیل زبانی):

تحصیل زبانی نشان میدهد که چگونه بچه ها یک زبان را یاد میگیرند و یا این که بزرگترها چگونه زبان دوم را می آموزند. تحصیل زبانی بسیار مهم است چرا که بینشی از فرایند اصولی زبان به ما می دهد.دو جزء در تحصیل زبانی شرکت دارند:

دانش فطری زبان آموز( Universal Grammar یا UG) و محیط (Environment).

نظریه ی UG مفهوم گسترده ای دارد.تئوری این نظریه این است که کلیه زبان ها در یک قالب بندی خاص عمل میکنند و فهم این قالب بندی تا حد زیادی به فهم این که زبان چیست کمک میکند