زبان های هند و اروپایی
دیدگاه‌ها خاموش هند و اروپاییان
معرفی
آریاییان، که ما آنها را هند و اروپایی می نامیم، مردمانی بودند که نزدیک به ۵۰۰۰ سال پیش، با یکدیگر می زیستند و دارای زبان و فرهنگ مشترک بودند (برخی این تاریخ را عقب تر هم برده اند). واژه ی آریا یعنی «شریف» یا «از خانواده محترم». آنچه در پی می آید گمان هایی است که دانشمندان درباره آریاییان مطرح کرده اند:
- نظام خویشاوندی برپایه نسبت مردان وجود داشت.
- رییس خدایان ایشان، «دیو پیتار» (پدر آسمان) نام داشت. یادمان باشد که دیو در بسیاری از فرهنگ های آریایی، معنایی مقدس دارد و گاه بعنوان یکی از خدایان از آن یاد می شود. در ایران، زرتشت «اهوامزدا» را خدای یکتا نامید و سایر خدایان (از جمله دیو) معنای خود را از دست دادند. امروزه در زبان فارسی دیو بمعنای هیولا بکار می رود.
- شعر و موسیقی در میان این قوم رواج داشت.
- در محل زندگی ایشان برف می بارید.
- آریاییان، کوچ نشین و دامپرور بودند. (زرتشت مردم را به کشاورزی و باغداری تشویق می کرد که این بدعتی در نحوه زندگی آریاییان بشمار می رفت)
- آنها با چرخ آشنایی داشتند و از آن استفاده می کردند. هرچند ابزارهایی چون ارابه هنوز وجود نداشت.
در مورد زیستگاه این قوم ۲ نظر وجود دارد:
- آریاییان در جایی بالای دریای سیاه، یا میان منطقه شمالی دریای سیاه و دریای خزر می زیستند. (یعنی زیستگاه اصلی ایشان در حوزه امروزی اروپا بوده است)
- آریاییان در جایی می زیستند که امروزه کشورهای آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، و استان آذربایجان ایران را دربر می گیرد. (یعنی آریاییان از آسیا به اروپا کوچ کرده اند)
نظریه دوم، با توجه به شواهد زیر، به نظر من منطقی تر و علمی تر است:
- «سانسکریت» و «اوستایی»، کهن ترین زبان هایی از خانواده زبان های هند و اروپایی هستند که اثری از آنها تا به امروز باقی است. همچنین واژه نامه های انگلیسی معتبر، ریشه واژه Aryan را به زبان اوستایی، و کهن تر از آن به سانسکریت ارتباط می دهند.
- در بسیاری از متن های اوستایی، به سرزمین مادری آریاییان به نام «ایریان وئجه» اشاره شده است. می توان حدس زد که آریاییان، نزدیک ترین سرزمین به سرزمین مادری شان را نیز به همین نام «ایران» نامگذاری کرده باشند.
زیرخانواده ها: هند و ایرانی
«هند و ایرانی»، گروهی از زبان های همخانواده است که حدود یک میلیارد نفر از شرق ترکیه تا بنگلادش بدان سخن می گویند. زبان های هند و ایرانی شاخه ای از خانواده زبان های هند و اروپایی است. این شاخه را معمولا به دو زیر مجموعه تقسیم می کنند:
- زبان های هندی: سانسکریت (زبان باستانی هند)، Prakrits (زبان های قرون وسطی)، هندی، اردو، بنگالی، گجراتی، نپالی، و سینهالی(زبان سریلانکا).
- زبان های ایرانی: اوستایی، پارسی باستان (هخامنشی)، پهلوی (اشکانی، ساسانی)، پارسی (دری، تاجیکی، و فارسی)، کردی، بلوچی، پشتو، اوستی (Ossetic، زبان مردم اوستیا در قفقاز).
برای دیدن واژگان و خط پارسی باستان (هخامنشی) پیوند زیر را انتخاب کنید:
برای آشنایی با زبان پهلوی، پیوند زیر را انتخاب کنید:
زیرخانواده ها: ژرمانی
زیرخانواده ای از خانواده زبان های هند و اروپایی. نزدیک به ۵۰۰ میلیون نفر به یکی از زبان های این زیرخانواده سخن می گویند. گرچه این زبان بصورت واژگان و اسم هایی پراکنده در متن های نویسندگان لاتین قرن اول پیش از میلاد دیده می شود، تا ۲۰۰ سال پس از میلاد، متن کاملی از زبان ژرمانیک نوشته نشده یا دست کم باقی نمانده است.
تصویر روبرو، محدوده جغرافیایی زبانهای ژرمانیک را بصورت رنگی نشان می دهد. مردم مناطق خاکستری، به زبان های دیگر سخن می گویند.
زبان های ژرمانی را به سه زیر مجموعه تقسیم می کنند:
- ژرمانی خاوری (منسوخ): گوتیک (Gothic) و چند زبان منسوخ شده دیگر.
- ژرمانی شمالی یا اسکاندیناوی: ایسلندی، نروژی، و فارویی (Faroese) در گروه غرب؛ و دانمارکی و سوئدی در گروه شرق.
- ژرمانی باختری: انگلیسی، هلندی، و آلمانی + زبان های نو و دگرگون شده مانند Yiddish و Afrikaans.
دو قانون معروف در زمینه تغییرهای آوایی ایجاد شده در زبان های ژرمانی، نسبت به زبان هندواروپایی مادر، وجود دارد که در پی آمده است:
۱) قانون گریم (Grimm’s Law)
این قانون که در واقع، الگوی تغییر آواها در دو دوره زمانی است و به ترتیب، «تغییر همخوان های ژرمانی» و «تغییر همخوان های آلمانی بالا» نام دارد، توسط «یاکوب گریم» (زبانشناس آلمانی) کشف شده است. دوره نخست، از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد تا ۲۰۰ سال پس از میلاد بوده و دوره دوم، که تنها در زبان آلمانی بالا رخ داده، بین سالهای ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلادی بوده است.
برابر قانون گریم، آواهای بی واکِ p و t و k، تبدیل به f و th و h در زبان انگلیسی، و f و d و h در زبان آلمانی بالا (دوره کهن) تبدیل شده است. برای نمونه، واژه pater در زبان لاتین را در نظر بگیرید که تبدیل به father در زبان انگلیسی و fader در زبان آلمانی بالا (دوره کهن) شده است. بعلاوه، آواهای بی واکِ b و d و g، تبدیل به p و t و k در زبان انگلیسی، و p و t و kh در زبان آلمانی بالا (دوره کهن) شده است.
۲) قانون ورنر (Verner’s Law)
این قانون که در واقع تکمیل کننده قانون گریم است، در سال ۱۸۷۵ توسط کارل آدولف ورنر (زبانشناس اتریشی) کشف شد. برپایه گفته های ورنر، سخن گریم زمانی درست است که فشار (تکیه) در واژه هند و اروپایی مادر، بر روی ریشه (rout) باشد. در غیر این صورت، p و t و k، تبدیل به b و d و g در زبان ژرمانی می شود.
برای دیدن تاریخچه زبان انگلیسی پیوند زیر را انتخاب کنید:
برای دیدن تاریخچه زبان آلمانی، پیوند زیر را انتخاب کنید:
زیرخانواده ها: رومانس (Romance)
بیش از ۴۰۰ میلیون نفر به یکی از زبان های این زیرخانواده سخن می گویند. این زبان ها که با زبان باستانی لاتین هم ریشه اند عبارتند از:
- جزیره ای: شامل زبان ساردینی که بیشتر در جزیره Sardinia استفاده می شود.
- بالکان: شامل زبان رومانی و زبان منسوخ شده Dalmatian.
- اروپای غربی: شامل ایتالیایی، اسپانیایی، فرانسوی، Provencal (در جنوب فرانسه)، کاتالان (در کاتالان و والنسیا در اسپانیا، و نیز زبان ملی آندورا) و چند زبان خرد که بنام Rhaeto-Romantic شناخته می شوند.
زبانشناسان، جدایی زبان های این شاخه از زبان لاتین را میان قرن های پنج تا نه میلادی برآورد می کنند. پرسشی که برای بسیاری از دانشجویان رشته ی زبانشناسی بوجود می آید، این است که چرا با وجود هم ریشه بودن این زبان ها، تفاوت بسیاری میان زبان های رومانس و آنچه که از متن های مربوط به سزار و فرمانروایان رومی باقی مانده، مشاهده می شود؟ پاسخ این است که زبان نوشتاری لاتین در قرن نخست پیش از میلاد، گونه ای کهن و بسیار متفاوت از آن چیزی بود که مردم در کوچه و خیابان بدان سخن می گفتند. برای نمونه، در لاتین نوشتاریِ آن روز، واژهos برای دهان بکار رفته است؛ در حالیکه این واژه در زبان گفتاری، bucca بوده و امروزه نیز در زبان های رومانس بصورت boca، bouche، و … بکار می رود.
در زیر به تغییرهای ایجاد شده در زبان های رومانس نسبت به زبان مادر لاتین اشاره شده است:
۱) ساده تر شدن دستور زبان: زبان لاتین، همچون دیگر زبان های کهن هند و اروپایی، دستوری پیچیده داشت. برای نمونه، de در زبان لاتین بارها در جایگاه وجه ملکی بکار رفته است؛ حال آنکه امروزه این ویژگیِ de از میان رفته و مثلا در فرانسوی بعنوان حرف اضافه و به معنای از، در، با ، برای و… بکار می رود:
در روزگارِ ما de nos jours
یک لیتر از شراب un litre de vin
با… زدن frapper de…
۲) حذف جنس خنثی: پیرو ساده تر شدنِ دستور، جنس خنثی نیز از همه زبان های رومانس، به استثنای رومانیایی، حذف شد و بیشتر اسم های خنثی، تبدیل به اسم مذکر شدند.
۳) تغییرهای آوایی: برای نمونه، مردم باسک در اسپانیا از آوای /h/ بجای /f/ استفاده نمودند و قبیله های ساکن در سرزمین گل ها (فرانسه)، چون نمی توانستند /r/ را تلفظ کنند، بجای آن از آوای /غ/ استفاده کردند.
۴) وامگیری واژگان : گرچه وامگیری واژگان، فصل مشترک همه زبان ها است، با این وجود در میان زبان های رومانس، زبان رومانیایی با وامگیری تعداد بسیاری واژه از زبان های آلبانیایی، مجاری و اسلاوی شاید مقام نخست را دارا باشد.
برای خواندن تاریخچه زبان فرانسوی، پیوند زیر را انتخاب کند:
زیرخانواده ها: سلتیک
این گروه از خانواده ی زبان های هند و اروپایی، از نظر تاریخی و جغرافیایی، به دو بخش قاره ای و جزیره ای تقسیم می شود. بخش نخست (قاره ای) اکنون منسوخ شده، اما بخش جزیره ای کمابیش بکار رفته و زیرگروه های زیر را دربر می گیرد:
۱) بریتونی (Brythonic): شامل زبان های برِتون(Breton)، کرنی (Cornish)، ولزی (Welsh).
2) گایلیک (Gaelic): شامل زبان های ایرلندی، گایلیک اسکاتلند یا اِرس (Erse)، و مانکس (Manx).
تا قرن پنجم میلادی از زبان های سلتیک، بویژه زبان گایلیک، در سراسر اروپای غربی استفاده می شده است. اما امروزه دانش ما درباره ی این زبان ها محدود به آن چیزی است که در جزیره ی بریتانیا و ایرلند باقی مانده است.
بطور کلی، زبان های سلتیک آوای /p/ موجود در زبان هند و اروپایی را حذف کرده است. برای نمونه، porcus که در زبان لاتین یعنی خوک، و بشکلهای porc, pork,… وارد زبان های اروپایی شده، در زبان های سلتیک بشکل orc درآمده است.
دو جنس (مونث و مذکر) در زبان های سلتیک وجود دارد و صفت معمولا پس از اسم می آید. در این زبان ها (همانند برخی دیگر از زبان های هند و اروپایی) از اسم فعل (verbal noun) بجای صفت فاعلی (present participle) استفاده می شود. جمله ها همیشه با فعل آغاز می شوند و کارگزار در جمله با استفاده از مجهول غیرشخصی (impersonal passive) بیان می شود. برای شناختن کارگزار، به بخش معناشناسی در همین وبگاه مراجعه کنید.
همه زبان های سلتیک، امروزه برای نوشتن از الفبای لاتین استفاده می کنند.
زیرخانواده ها: اسلاوی
گروه زبان های اسلاوی، بسیار شبیه به زبان های بالتیک اند؛ به همین دلیل، برخی زبانشناسان این دو گروه را در یک زیرمجموعه قرار داده و آنرا «بالتو اسلاوی» می نامند.
در حال حاضر بیش از ۲۵۰ میلیون نفر در اروپای مرکزی، شمال آسیا، و بیشتر بخش های شبه جزیره ی بالکان، به یکی از زبان های اسلاوی سخن می گویند. این گروه به زیرگروه های زیر تقسیم می شود:
۱) اسلاوی خاوری: شامل زبان های ”روسی“، ”اوکراینی“، و ”روسی سفید یا بلاروسی“.
۲) اسلاوی جنوبی: شامل زبان های ”بلغاری“ و ”مقدونی“ در خاور و ”صرب و کروات“ و ”اسلوونیایی“ در باختر.
۳) اسلاوی باختری: شامل زبان های ”چک“، ”اسلوواکی“، ”لهستانی“، و…
ضرب المثل روسی: صد روبل نداشته باش، صد دوست داشته باش.
ضرب المثل صربی: جایی که ”ساکنان“ کم ادعا باشند، خانه به اندازه ی کافی بزرگ است.
ضرب المثل لهستانی: یک گنجشک در دست، بهتر از یک کبوتر بر بام است.
ضرب المثل کروات: کسی که زود از خواب بیدار می شود، دوبرابر بخت دارد.
ضرب المثل چک: پیش از جهش (پریدن) نگاه کن.
ضرب المثل بلغاری: کسی که کار نمی کند، نباید بخورد.
زیرخانواده ها: ارمنی
پیشتر زبان ارمنی را یکی از زبان های ایرانی می شمردند. اما هم اینک بیشتر زبانشناسان آنرا یک زیرخانواده مستقل می دانند. زبان ارمنی را به دو گویش بزرگ تقسیم می کنند:
- ارمنی خاوری: در ارمنستان و در ایران
- ارمنی باختری: اقلیت ارمنی در ترکیه، کشورهای غربی و نیز کشورهای عرب خاورمیانه
این انشعاب گویش ها (خاوری و باختری) در زمان اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۲۰ تا ۱۹۹۱) اتفاق افتاد که ارتباط میان غرب و ارمنستان قطع شد.
زیرخانواده ها: بالتیک
شامل زبان های لتونیایی (Latvian)، لیتوانیایی (Lithuanian)، و زبان پروسی قدیم که در قرن ۱۷ میلادی منسوخ شد.
زیرخانواده ها: یونانی
زیرخانواده ها: آلبانیایی
Loading ...
